Introductie en vestiging van het virus

Een recente studie heeft aangetoond dat het myxomatosevirus zich nu ook heeft gevestigd bij de Europese haas in Centraal-Europa en Duitsland, met mogelijk aanzienlijke gevolgen voor de populaties. Voorheen kwam myxomatose vooral voor bij wilde konijnen. Sinds 2023 onderzoekt dr. Luisa Fischer het voorkomen van deze ziekte bij het Onderzoekscentrum voor Jacht en Wildbeheer van het Landesamt für Consumentenschutz und Lebensmittel Nordrhein-Westfalen (LAVE). In een interview met de Duitse Jachtvereniging (DJV) deelt zij relevante inzichten over de ziekte bij wilde dieren.

Oorsprong en verspreiding

Het myxomavirus, een pokkenvirus, veroorzaakte de eerste uitbraken in 1896 bij tamme konijnen in Uruguay. Wilde konijnen waren er de natuurlijke gastheer. In 1952 werd het virus doelbewust geïntroduceerd in Frankrijk en Australië om konijnenpopulaties te verminderen. Binnen enkele jaren verspreidde het virus zich over Europa en Australië, met een sterftecijfer tot wel 90 procent bij wilde konijnen.

In 2018 begon een virusmutatie het virus ook op grote schaal Iberische hazen te infecteren. Waar infecties bij hazen door het klassieke myxomavirus voorheen zeldzaam waren, veranderde dit door de nieuwe variant. In het najaar van 2023 verspreidde deze variant, ha-MYXV, zich snel in de regio Nederrijn. De exacte transmissieweg is onduidelijk, maar het is waarschijnlijk dat de mens een rol speelde via transport, toerisme en mogelijk besmette dieren of materialen. Overdracht via stekende insecten is eveneens mogelijk.

Voortdurende verspreiding en risicogebieden

Het virus blijft zich verspreiden onder Europese bruine hazen in Duitsland en Europa. Er zijn meldingen vanuit Sleeswijk-Holstein, Beieren en Neder-Oostenrijk. Naar verwachting zal de ziekteverwekker zich vestigen in gedomesticeerde populaties. De invloed op populaties van bruine hazen en wilde konijnen moet nog verder worden onderzocht. Speciale aandacht is nodig voor bedreigde soorten als de Corsicaanse haas en de bezemhaas.

Manieren van overdracht

Het myxomavirus wordt vooral overgedragen door stekende insecten zoals muggen, vlooien en teken, die het virus via huidlaesies binnenbrengen. Daarnaast is directe besmetting via contact tussen dieren – bijvoorbeeld tijdens vechten of paring – mogelijk. Indirecte overdracht via voorwerpen, kleding of dierenpoten komt ook voor. Het virus kan maandenlang overleven in korstmateriaal uit huidlaesies en blijft zo langdurig besmettelijk. Ontsmettingsmiddelen kunnen het virus onschadelijk maken, behalve op hondenpoten, waar grondige reiniging met water en zeep volstaat.

Verschil met RHD

RHD (Rabbit Haemorrhagic Disease) is eveneens een virale ziekte die vooral bij wilde konijnen tot massale sterfte leidt. In 2010 ontstond een gevaarlijkere variant, RHDV-2, die inmiddels ook hazen kan infecteren. Toch zijn RHDV-2-gevallen bij hazen minder epidemisch dan myxomatose. Bij uitbraken in 2024 werden vaak meervoudige infecties vastgesteld, met andere ziekten als tularemie, yersiniose en coccidiose.

Rol van bevolkings- en vectorendichtheid

De dichtheid van hazen heeft slechts beperkte invloed op de verspreiding van het virus. De aanwezigheid van vectoren – vooral muggen – blijkt veel bepalender. Uit onderzoek bleek dat ha-MYXV al aanwezig was voor de epidemie in 2024, maar de snelle verspreiding kwam pas in de muggenrijke zomer. Ook andere door insecten overgedragen ziekten kwamen toen vaker voor.

Maatregelen voor jagers

Voor duurzame jacht is monitoring essentieel. Telmethoden zoals koplampen en warmtebeeldcamera’s zijn geschikt voor openlandsoorten zoals de haas. Gestandaardiseerd tellen en documenteren van populatie, ziekten en nakomelingen geeft waardevolle inzichten. Dode dieren moeten worden opgehaald en onderzocht om de doodsoorzaak vast te stellen. Hygiëne is belangrijk om verspreiding te voorkomen: schoon schoeisel en apparatuur, en correcte reiniging na de jacht, zijn cruciaal – vooral bij jachtreizen naar het buitenland. Ook het verbeteren van het leefgebied en het beheer van roofdieren dragen bij aan de gezondheid en veerkracht van de hazenpopulatie.

Jacht in epidemische gebieden

In geval van acute uitbraak wordt aanbevolen de jacht in het betreffende gebied te staken. Een populatietelling vlak voor de jacht helpt om de actuele situatie goed in te schatten en de route aan te passen.

Hondenwerk en besmet wild

Hondenwerk moet in nauwe afstemming met jachtpachters plaatsvinden om verstoring in getroffen gebieden te beperken. Zieke dieren reageren niet goed op jachthonden tijdens training of examens, dus flexibele inzet van gebieden is wenselijk. Ook bij het gebruik van besmet wild uit andere regio’s of landen bestaat het risico van introductie van nieuwe ziekteverwekkers. Virussen als myxoma en RHD blijven lang besmettelijk, zelfs bij lage temperaturen, waardoor voorzichtigheid geboden is bij import. De regelgeving rondom hondenwerk en het gebruik van wild kan mogelijk worden herzien.

Behandeling en natuurlijke weerstand

Er zijn momenteel geen effectieve behandelingen of vaccins tegen myxomatose bij bruine hazen. Onderzoek naar natuurlijke resistentie, zoals bij wilde konijnen, is gestart. Ondanks de uitdagingen zijn wetenschappers optimistisch over het aanpassingsvermogen van de bruine haas.

Conclusies

De studie bevestigt dat ha-MYXV-infectie sterfte veroorzaakt bij Europese bruine hazen, die een breed verspreidingsgebied hebben. Dit overlapt met andere hazensoorten in Europa. Het effect van de aangepaste virusvariant op konijnen is nog onbekend. De verspreiding bij hazen verloopt radiaal en noordwaarts, en de uitbraak in de nazomer wijst op overdracht door insecten. De introductie van ha-MYXV op een centrale locatie in Noordwest-Europa is waarschijnlijk het gevolg van menselijk transport van besmet materiaal of dieren. Het virus was al in 2023 aanwezig, met de eerste introductie mogelijk in september 2020. Gemeenten met zieke hazen lieten een sterkere daling van de populatie zien dan gemeenten zonder ha-MYXV, wat wijst op aanzienlijke impact op korte termijn.

Bron:

Wij danken de Jagersfederatie van Noordrijn-Westfalen